Zanim zamkniemy luki podatkowe, musimy najpierw je poznać
Autor: Tomasz Tratkiewicz
Temat luk podatkowych wzbudza ostatnio duże zainteresowanie nie tylko wśród ministrów finansów, ale także przedsiębiorców i zwykłych obywateli. Skala strat budżetowych wynikających z nieprzestrzegania przepisów, czy wręcz ich nadużywania, musi bowiem budzić niepokój nie tylko osób odpowiedzialnych za finanse państwa, ale też osób uczciwie płacących podatki. Kwestią zasadniczą jest oszacowanie wielkości tych strat, a także identyfikacja obszarów, w których występują one w największej skali.
Może to być zaskakujące, ale szacowanie luk podatkowych w państwach członkowskich UE ma stosunkowo krótką historię. Program szacowania luk podatkowych dla wszystkich głównych podatków został zapoczątkowany w 2008 r. przez Wlk. Brytanię, która co roku publikuje obszerne dane dotyczące tych wskaźników. W innych państwach członkowskich UE szacunki dotyczące luki podatkowej nie są tak wyczerpujące, ani zazwyczaj nie są podawane do wiadomości publicznej tak szczegółowo jak w Wlk. Brytanii.
Do najbardziej zaawansowanych i obejmujących wiele państw członkowskich UE należą szacunki w zakresie luki w podatku od wartości dodanej (VAT), który w Unii Europejskiej jest podatkiem zharmonizowanym. W ciągu ostatnich kilku lat na zlecenie Komisji Europejskiej raporty szacujące lukę w VAT we wszystkich państw członkowskich UE, przygotowuje CASE - Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, wykorzystując metodę odgórną (top-down), i dane z rachunków narodowych dotyczące m.in. konsumpcji końcowej (dane makroekonomiczne). Luka VAT dla niektórych państw członkowskich została również oszacowana przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), który opracował własne podejście wykorzystujące dane o wartości dodanej w gospodarce. Pozwala to oszacować lukę w poszczególnych sektorach, co pomaga administracjom podatkowym w lepszym ukierunkowaniu działań na jej ograniczenie.
Podczas gdy państwa członkowskie UE, które szacują lukę w VAT, zazwyczaj stosują metodologię opartą na podejściu odgórnym, niektóre państwa członkowskie (m.in. Wlk. Brytania, Estonia, Słowenia) stosują również podejście oddolne (botom-up). W podejściu oddolnym stosuje się techniki takie jak losowe dobieranie próby podatników do celów kontroli lub analizy ryzyka dotyczącego przestrzegania obowiązków podatkowych. Metoda oddolna zazwyczaj wspiera szacunki dokonywane metodą odgórną.
Szacowanie luki w CIT i PIT jest mniej powszechne niż luki w VAT m.in. ze względu na bardziej skomplikowany związek między teoretyczną podstawą CIT i PIT, a danymi makroekonomicznymi.
Ustandaryzowana metoda szacowania luki w CIT została ostatnio przedstawiona przez MFW i opiera się na podejściu odgórnym. Metoda ta ma na celu oszacowanie potencjalnej podstawy opodatkowania i dochodów z istniejących danych makroekonomicznych, z uwzględnieniem teoretycznych różnic między zakresem danych statystycznych makroekonomicznych a rzeczywistą podstawą opodatkowania CIT.
Nie opracowano natomiast, tak jak dla CIT, ustandaryzowanej metody szacowania luki w PIT. Tylko kilka państw członkowskich UE szacuje lukę w PIT, najczęściej koncentrując się na szacunku dochodów nierejestrowanych, wykorzystując przy tym metodę odgórną lub oddolną, w tym badania ankietowe.
Obserwujemy w ostatnich latach nie tylko ogromny postęp w metodach szacunku luki, ale także rosnące zainteresowanie państw członkowskich UE szacowaniem luki dla nowych rodzajów podatków.
Wszystkie te działania, mające na celu usystematyzowanie i upowszechnienie szacowania luk podatkowych, powinny przyczynić się do zmniejszenia tego negatywnego zjawiska.
CASE od kilku lat aktywnie uczestniczy w tym procesie, biorąc udział w pracach nad badaniem luki w VAT i rozpoczynając nowy projekt w obszarze szacowania luki w PIT w Polsce.
