06 Lut 2006

Transfery społeczne. Problemy zakresu i trafności

Streszczenie

Wydatki na transfery społeczne w Polsce mają wysoki udział w PKB (18,3%) i stanowią znaczne obciążenie dla finansów publicznych. Jest to skala nieco niższa w porównaniu do występującej w krajach UE-15, ale wyższa w porównaniu z Czechami i Słowacją. Transfery społeczne w większości kierowane są na emerytury i renty, następnie na świadczenia i zasiłki przedemerytalne oraz dopłaty do leków. Wydatki adresowane do rodziny, zwiększające aktywność zawodową, a także skierowane na pomoc społeczną mają relatywnie mały udział w całości transferów. Zestawienie wielkości makroekonomicznych z oceną efektywności poszczególnych transferów na poziomie mikro, tj. gospodarstw domowych, wskazuje na występowanie licznych niezgodności w realizowaniu zadanych funkcji świadczeń. Znaczny udział emerytów w wieku poniżej ustawowego oraz tendencja do coraz wcześniejszego przechodzenia na emeryturę (przeciwnie do wydłużania się długości życia), a jednocześnie podejmowanie (utrzymywanie) przez świadczeniobiorców aktywności zawodowej zaprzecza funkcji tego świadczenia jako zabezpieczenia dochodów w sytuacji niemożności wykonywania pracy z powodu starości. Podobnie z pracą rencistów, nierzadko na cały etat, można mieć wątpliwości co do słuszności dostępu do tego świadczenia jako przyznawanego z powodu niezdolności do pracy. Inny problem świadczeń pieniężnych dotyczy ich wysokości. Niektóre świadczenia ukierunkowane bezpośrednio na łagodzenie sytuacji ubóstwa są tak niskie, że ich rola w redukowaniu hipotetycznej stopy ubóstwa (tj. przy założeniu ich braku) jest znikoma, a jednocześnie dostęp do niektórych świadczeń mających charakter pomocy społecznej bywa nieuprawniony– zdarza się, że otrzymują je także osoby z najwyższych decyli dochodowych. Ponadto część z tych osób wprawdzie nie ma dochodów, ale posiada majątek, a szczególnie aktywa mieszkaniowe. Rekomendacje dla szeroko rozumianej polityki społecznej koncentrują się na eliminowaniu dysfunkcji poszczególnych transferów, a jednocześnie ich relokacji na cele rozwojowe: edukacyjne, rodzinne i aktywizacji zawodowej. W niektórych wypadkach wskazywane są oszczędności. Celem jest bowiem wzrost społecznej efektywności transferów oraz zmniejszenie obciążenia społeczeństwa ich wysokim obecnie kosztem.