Relacja z seminarium "Unia Europejska 2019: stan i perspektywy"
162. seminarium mBank-CASE było okazją do dyskusji na temat stanu Unii Europejskiej i perspektyw jej rozwoju. Spotkanie rozpoczęła dr Ewa Balcerowicz, przewodnicząca Rady Fundacji CASE, która zaprezentowała najnowszy raport fundacji pt. „Nasza Europa: 15 lat Polski w Unii Europejskiej”. Autorzy analizują w nim zmiany, jakie zaszły w Polsce dzięki członkostwu w UE, a w ostatniej części publikacji zachęcają do dyskusji na temat wyzwań związanych z integracją europejską i rolą Polski w tym procesie.
Gość seminarium dr Janusz Lewandowski rozpoczął swoje wystapienie od omówienia przyczyn istnienia jedynego na świecie ponadnarodowego parlamentu, jakim jest Parlament Europejski. Ekspert podkreślał, że elementami integrującymi Unię Europejską są nie tylko bliskość geograficzna jej państw członkowskich, ale też wspólnota doświadczeń w dziedzinie kultury oraz wspólna historia, zarówno jej dobre, jak i złe karty. Dzięki Wspólnocie, państwa europejskie nie skupiają się na partykularnych, narodowych geopolitycznych interesach (co było powodem I i II wojen światowych), ale na rozwoju wspólnej przyszłości kontynentu. Dynamika pozytywnej integracji Europy, wspierana również (do niedawna) przez Stany Zjednoczone, sprzyjała z kolei poszerzaniu Unii Europejskiej oraz współpracy z otoczeniem, czego dowodem było ustanowienie europejskiej polityki sąsiedztwa wobec wschodnich i południowych krajów partnerskich.
Jednak, jak zauważył dr Lewandowski, ostatnie zmiany w dynamice politycznej i gospodarczej w Unii, a także poza nią, doprowadziły do wzrostu populizmu i natężenia dyskusji na temat dezintegracji Wspólnoty Europejskiej. Pesymistyczne nastroje mocno podsycił kryzys ekonomiczny, co z kolei doprowadziło do wzrostu poczucia niepewności nie tylko w obszarze gospodarczym, ale również w sferze wspólnoty kulturowej. Jednocześnie rozszerzanie się kryzysu migracyjnego i zagrożenia terrorystyczne doprowadziły do rozprzestrzeniania się populistycznych idei opartych na przekonaniu, że jedynym skutecznym sposobem „ocalenia” Europy i zapewnienia jej bezpieczeństwa jest „przywrócenie” państw narodowych. Ponadto rok 2016, a w szczególności decyzja Brytyjczyków o Brexicie, przyczynił się do ożywienia dyskusji o pesymistycznych scenariuszach dla przyszłości UE. Co więcej, Brexit a także działania partii populistycznych w krajach członkowskich są przykładem mącenia w umysłach wyborców poprzez dezinformację, co zagraża demokracji.
W tym kontekście trzeba ocenić rok 2017 jako dobry dla UE: skupiono się na kwestiach praktycznych, które nie koncentrowały się na ewentualnej dezintegracji Unii. Przede wszystkim zajęto się problemem starzejącej się populacji oraz tym, że Europa jako kontynent zaczyna traci na znaczeniu, w porównaniu z pozycją w XX wieku. Dr Lewandowski podkreślił, że Unia Europejska jest jednym z najbardziej udanych projektów na kontynencie w ciągu ostatnich kilkuset lat, i jej niedoskonałości nie powinny usprawiedliwiać rozwoju pesymistycznych scenariuszy, a wręcz przeciwnie, powinny uzasadniać ściślejszą współpracę i wypracowanie wspólnych rozwiązań na przyszłość.
W części podsumowującej seminarium dr Lewandowski omówił niektóre ze scenariuszy rozwoju Unii Europejskiej w najbliższych latach. Według prelegenta, argumenty przemawiające za zakończeniem integracji europejskiej wydają się przedwczesne i nieuzasadnione. Kluczowe jest zrozumienie, że Unia Europejska nie musi być wymyślana na nowo. Powinna jednak ewoluować, korzystając z dotychczasowych doświadczeń. Ponieważ nie jest możliwe tworzenie nowej UE od podstaw, dyskusje wokół tego tematu są nieproduktywne, a nawet destrukcyjne, gdyż przyczyniają się jedynie do umacniania opinii eurosceptycznych i populizmu.
Dr Lewandowski stwierdził także, że kolejnym priorytetem UE powinna być unia walutowa, która umożliwiłaby zwiększenie odporności UE na wstrząsy wewnętrzne i zewnętrzne. Ponadto potrzebne jest szersze spojrzenie na Unię, uwzględniające poszczególne jej komponenty, strategiczne kierunki i kluczowe obszary działania, a także ich współzależności. Co więcej, według eksperta, ponieważ coraz trudniej jest uzyskać zgodę wszystkich państw członkowskich w różnych kwestiach, dalsze reformy w ramach UE byłyby możliwe jedynie w drodze ustaleń międzyrządowych, a nie poprzez traktaty unijne.
Odnosząc się do drobiazgowych unijnych regulacji w różnych obszarach, dr Lewandowski podkreślił, że Unia „nie powinna uczyć ludzi, jak żyć”. Chociaż w praktyce zapewnienie, by każde nowe rozporządzenie uchylało poprzednie jest nierealistyczne i nieuzasadnione, to należy podejmować działania i inicjatywy polityczne na rzecz ograniczenia nadmiernej unijnej regulacji. Na końcu prelegent odniósł się do pomysłów zawieszania wypłaty środków z Europejskich Funduszy Strukturalnych w odpowiedzi na brak praworządności w państwie członkowskim. Według dr Lewandowskiego konieczne jest ustanowienie mechanizmu ograniczającego negatywne konsekwencje dla tych beneficjentów, którzy cierpią zarówno z powodu braku pieniędzy, jak i braku praworządności. To prawda, że pomimo wcześniejszego spełnienia kryteriów kopenhaskich, niektóre państwa członkowskie nie przestrzegają podstawowych zasad określonych w traktatach UE. Warto jednak podkreślić, że wsparcie finansowe w tych krajach ma ogromne znaczenie dla zachowania i propagowania wartości europejskich, a także funkcjonowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz integracji słabiej rozwiniętych regionów.
Autor: Kateryna Karunska
