Po co nam samozatrudnieni? Relacja z seminarium mBank-CASE
Dr Jarek Neneman, Uczelnia Łazarskiego, CASE
159. seminarium mBank-CASE poświęcone było kwestii samozatrudnienia. W powszechnej opinii państwo wspiera samozatrudnionych preferencjami, co powoduje zjawisko wypychania pracowników do samozatrudnienia. Mówcy skupili się na preferencjach systemowych dla samozatrudnionych i starali się poszukać ich uzasadnienia oraz pokazać sytuację w Polsce na tle innych państw.
Prezentacja dr Jarka Nenemana (Uczelnia Łazarskiego i CASE) skupiła się na nieco kontrowersyjnym tytule seminarium, a mianowicie na pytaniu: po co nam samozatrudnieni. Ten bardzo szeroki temat zawężony został jednak głównie do rozważań ekonomicznych, w tym szczególnie systemu danin publicznych. Na początku zdefiniował on samozatrudnionego jako tego, który prowadzi działalność gospodarczą. W Polsce, podobnie jak w niektórych innych krajach, nie ma jednak jednolitej definicji działalności gospodarczej. Panuje jednak zgoda co do tego, że działalność gospodarczą prowadzi się: 1) we własnym imieniu; 2) na własny rachunek; 3) na własne ryzyko. Następnie dr Neneman omówił wady i zalety samozatrudnienia z perspektywy samozatrudnionego i zatrudniającego, zwracając uwagę, że korzyści, w tym systemowe (podatkowo-składkowe) dominują nad wadami.
W literaturze można znaleźć argumenty na rzecz systemowego wspierania przedsiębiorców, jako tych, którzy podejmują ryzyko i przynoszą innowacje. J. Neneman odniósł się do niektórych z tych argumentów krytycznie, jednak podstawowy problem, na który zwrócił uwagę, to trudność w odróżnieniu przedsiębiorców, a więc tych, którzy ponoszą ryzyko i są kreatorem innowacji, od po prostu samozatrudnionych, którzy nierzadko świadczą pracę dla jednego podmiotu i nie ponoszą żadnego ryzyka, a ich samozatrudnienie wynika tylko i wyłączenie z preferencji składkowo-podatkowych.
Następnie na kilku wykresach, w oparciu o dane podatkowe, pokazał znaczenie samozatrudnionych w Polsce, w tym ich przechodzenie między różnymi formami opodatkowania, by zminimalizować wysokość obciążeń.
Dr hab. Adam Adamczyk (Uniwersytet Szczeciński) przedstawił obciążenia podatkowo-składkowe samozatrudnionych w Polsce na tle wybranych państw UE. W wystąpieniu skoncentrował się na ocenie opłacalności samozatrudnienia w stosunku do pracy najemnej porównując poziomy obciążeń w zależności od wysokości kosztu pracy. Obciążenia składkami mogą mieć charakter regresywny (np. Polska czy Chorwacja), liniowy (np. Włochy) bądź progresywny, choć w tym przypadku można mówić raczej o systemach progresywno-regresywnych (Niemcy). W przypadku opodatkowania dochodu systemy różnych krajów różnią się stopniem progresji.
Dopiero połączenie składek i podatku pokazuje faktyczne preferencje dla samozatrudnionych. A. Adamczyk wyróżnił systemy, które preferują samozatrudnienie przy każdym poziomie dochodów (np. Wlk. Brytania, Dania czy Niemcy), preferują powyżej pewnego poziomu dochodów (np. Polska, Belgia i Czechy) i są też takie, które preferują zatrudnienie przy każdym poziomie dochodów (Słowacja, Szwecja czy Węgry). Następnie obraz został uzupełniony o transfery socjalne. Podsumowując A. Adamczyk stwierdził, że polski system składkowo-podatkowy jest silnie regresywny i preferuje samozatrudnienie osób o wysokim poziomie dochodów.
W trzeciej części seminarium A. Adamczyk przedstawił prezentację przygotowaną przez nieobecnego, z powodu choroby, dr hab. Leszka Morawskiego (INE PAN). Podstawową kwestią był wpływ obciążeń fiskalnych oraz transferów na wybór form zatrudnienia. Udział samozatrudnionych w ogólnej liczbie zatrudnionych jest w Polsce powyżej średniej europejskiej. Jednak gdy skoryguje się ten wskaźnik o rolników indywidualnych, to relacja ta jest istotnie niższa. Następnie autor szczegółowo omówił kim są polscy samozatrudnieni zwracając m.in. uwagę na większy udział osób z wyższym wykształceniem młodych i z podstawowym wśród starszych samozatrudnionych. Wśród młodych dominują też kobiety.
Następnie prelegent przedstawił model symulacyjny EUROMOD i pokazał kilka jego możliwych zastosowań. Całość zakończył krytyczny przegląd literatury na temat uzasadnienia wspierania samozatrudnienia. Zwrócono uwagę na szereg problemów (np. niskie inwestycje samozatrudnionych i nieefektywne systemu wsparcia), które pod znakiem zapytania stawiają sens wspierania samozatrudnienia.
W części dyskusyjnej mówiono między innymi o skali fikcyjnego samozatrudnienia w Polsce. Pojawił się też ciekawy wątek ekonomii behawioralnej związanej preferencjami dla samozatrudnionych rozpoczynających działalność. Zaobserwowano bowiem „przyzwyczajanie się” do preferencji i oczekiwanie, że będą one automatycznie przedłużane. Największe zainteresowanie wzbudziła jednak silna preferencja dla samozatrudnionych o wysokich dochodach i kwestia konieczności wprowadzenia większej neutralność systemu podatkowo-składkowego z perspektywy wyboru formy zatrudniania. Pojawiły się odniesienia do idei jednolitej daniny, dyskutowano także o tym jak przeprowadzić taką pożądaną reformę.
Obejrzyj retransmisję seminarium
