Nieefektywna polityka fiskalna kosztuje miliardy

Jak tworzyć taką politykę fiskalną, która z jednej strony zabezpiecza finanse publiczne, a z drugiej nie obciąża podatników i inwestorów? Jakie są zalety i wady przewidywalnej polityki fiskalnej? Na te pytania odpowiadali międzynarodowi eksperci podczas panelu CASE „Polityka fiskalna: w kierunku przewidywalności” na 26. Forum Ekonomicznym w Krynicy.

Zróżnicowane portfolio przychodów

Michael Smart z Uniwersytetu w Toronto zwrócił uwagę, że przewidywalność w polityce fiskalnej ułatwia życie politykom, bo pomaga w planowaniu budżetu i zmniejsza ryzyko kryzysu w finansach publicznych. Z drugiej strony jednak, stabilizowanie wielkości deficytu fiskalnego generuje koszty społeczne i ekonomiczne.

Dlatego prof. Smart sugerował, by rządy starały się zdywersyfikować źródła przychodów i unikały źródeł niestabilnych. Powinny skoncentrować na podatkach konsumpcyjnych, w tym szczególnie na podatku VAT, i pracować nad jego udoskonalaniem, by był mnie podatny na cykle koniunkturalne.

Ramy fiskalne i niezależne instytucje

Według Manouchera Mokhtari z Uniwersytetu w Maryland, sposobem na uniknięcie kryzysów jest stosowanie ram fiskalnych. Oznacza to ustanawianie reguły wydatkowej i przewidywalnych średniookresowych ram budżetowych.

Z kolei gwarantem wiarygodnej i efektywnej polityki fiskalnej powinny być niezależne instytucje (fiscal councils – rady fiskalne), które monitorują działania rządów i doradzają politykom.

Nieprzewidywalność w polityce fiskalnej szkodzi sektorowi prywatnemu

Ivailo Izvorski z Banku Światowego poruszył kwestię słabego wdrożenia wytycznych UE dot. stabilizacji finansów publicznych. „Żaden kraj nie został na przykład ukarany za to, że nie udało mu się wdrożyć Paktu na rzecz stabilizacji i wzrostu”, zwrócił uwagę ekspert. Mówił również o niekorzystnym wpływie nieprzewidywalność fiskalnej na sektor prywatny. „Sektor prywatny nie lubi niepewności. Nie lubi być zaskakiwany zmianami w podatkach. Ta nieprzewidywalność negatywnie wpływa na inwestycje” – mówił Izvorski.

Gabiel Biris z Ministerstwa Finansów w Rumunii zwrócił uwagę na jeszcze jeden aspekt polityki fiskalnej: wysokość podatków. „Im wyższe stawki podatkowe, tym większa pokusa, by unikać podatków” – powiedział minister. W rezultacie nieprzewidywalność polityki fiskalnej zwiększa się. Dlatego rządy powinny utrzymywać podatki na możliwie najniższym poziomie, tworzyć proste systemy podatkowe i upraszczać procedury.

Same zasady nie gwarantują przewidywalnej polityki fiskalnej

Jarosław Neneman, były Podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów zwrócił uwagę, że same zasadny nie gwarantują przewidywalnej polityki fiskalnej. Niezbędna są jeszcze: wizja, dojrzałość polityków i instytucji.

Neneman poruszył temat podatku akcyzowego, w tym nieefektywnej podwyżki podatku na wyroby tytoniowe w Polsce. Polska wprowadziła kilka znaczących podwyżek w ostatnich latach, by szybko wywiązać się zaleceń dyrektywy UE. Wskutek tych gwałtownych zmian wpływy z podatku akcyzowego zamiast rosnąć zaczęły spadać.

Dr Neneman podkreślił, że obecnie nie ma jasnej odpowiedzi na to, jak wprowadzać podwyżki w podatku akcyzowym, co więcej Ministerstwo prawdopodobnie nie ma ogólnej wizji systemu podatkowego. A przedsiębiorcy i biznes chcą wiedzieć, jakich mogą się spodziewać podatków.

Grzegorz Poniatowski, Dyrektor naukowy ds. polityki fiskalnej w CASE podsumował, że nieefektywna polityka fiskalna kosztuje rządy miliardy, czego dowodem jest ostatnie badanie CASE o tzw. dziurze w VAT: z tytuły nieściągalności tego podatku w Polsce nie trafia do budżetu ok. 40 mld rocznie.