Jak walczyć z oszustwami VAT? 147. Seminarium mBank – CASE

147. Seminarium mBank-CASE poświęcone zostało sposobom walki z oszustwami i nadużyciami w zakresie rozliczeń VAT. Główną prezentację pt. Jak Komisja Europejska i kraje europejskie walczą z oszustwami VAT wygłosił dr Tomasz Michalik, jeden z czołowych specjalistów w zakresie VAT w Polsce. Komentarze zaprezentowali Tomasz Kassel z PwC oraz Piotr Laskowski z Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Oszustwa i nadużycia w VAT – mechanizmy i przyczyny

Dr Tomasz Michalik, prawnik, doradca podatkowy, partner w MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy, przedstawił podstawowe obszary nadużyć VAT, a także działania Komisji Europejskiej oraz państw członkowskich mające na celu zapobieganie oszustwom związanym z podatkiem VAT. Dr Michalik przytoczył szacunki Europolu, według których w skali całej Unii Europejskiej wpływy budżetowe w ostatnich latach są mniejsze w skutek wyłudzeń VAT nawet o 60 miliardów euro. Ponadto wyłudzenia podatku od towarów i usług są istotną częścią składową luki w podatku VAT (więcej o luce w VAT w raporcie CASE).

Podstawowymi obszarami nadużyć są obrót krajowy („tradycyjne” oszustwa i nadużycia, transakcje nierejestrowane) i obrót wewnątrz Unii Europejskiej. W ramach obrotu wewnątrzwspólnotowego, jedną z najbardziej spektakularnych i częstych metod wyłudzeń jest tak zwana transakcja karuzelowa ze znikającym podatnikiem. Znikający podatnik nabywa towar z innego kraju od sprzedawcy, który nie nalicza podatku, korzystając z możliwości zadeklarowania stawki 0 proc. Następnie oszust sprowadza towar na teren swojego kraju, nie uiszczając VAT należnego. Na dalszym etapie, ów podmiot sprzedaje towar do kolejnego, zazwyczaj nieświadomego oszustwa podatnika, tzw. bufora, naliczając VAT i znika bez odprowadzenia podatku należnego budżetowi państwa.

Przyczyną ogromnej skali oszustw i nadużyć jest sztuczna konstrukcja dwóch transakcji w obrocie wewnątrzwspólnotowym, z których jedna jest opodatkowana stawką 0 proc., a na to nakłada się brak odpowiednich procedur kontrolnych i zharmonizowanych obowiązków sprawozdawczych. Kolejna przyczyna, na którą zwrócił dr Michalik – członek grupy eksperckiej ds. VAT powołanej przez Komisję Europejską – to fakt, że państwa członkowskie UE często nie wykazują chęci do współpracy w obszarze walki z wyłudzeniami VAT.

Oszustwa VAT-owskie są niezwykle atrakcyjne dla zorganizowanych grup przestępczych – wyłudzenia tego typu wiążą się z dużymi zyskami, a jednocześnie małym ryzykiem. Według dra Michalika, grupy przestępcze odpowiadają za 80 proc. przypadków transakcji karuzelowych, w związku z czym pozostawienie kwestii ściągania tych przestępstw wyłącznie w gestii organów administracji skarbowej może być skazane na niepowodzenie. Potrzebna jest ścisła współpraca pomiędzy administracją skarbową a organami ścigania.

Działania Komisji Europejskiej i państw członkowskich UE mające na celu zapobieganie wyłudzeniom VAT

Komisja Europejska pracuje nad nowymi instrumentami prawnymi mającymi usprawnić wymianę informacji i współpracę pomiędzy państwami członkowskimi w celu skuteczniejszego ścigania przestępstw w obszarze VAT. KE dąży także do wprowadzenia nowego, uproszczonego modelu rozliczeń transakcji wewnątrzwspólnotowych. Koncepcja „Single VAT Area” proponowana przez Komisję zakłada ujednolicenie sposobu opodatkowania transakcji wewnątrz UE i w poszczególnych krajach członkowskich. Umożliwiłoby to wyeliminowanie wyłudzeń opartych na możliwości zadeklarowania stawki 0 proc. (zwolnienia) i uzyskania zwrotu naliczonego podatku. Gdyby ten model opodatkowania transakcji wszedł w życie, to każda transakcja wewnątrz UE byłaby opodatkowywana tylko w państwie przeznaczenia. Podatnikiem byłby dostawca, który byłby zobowiązany do rejestracji w państwie przeznaczenia. W praktyce oznacza to, że polska firma eksportująca do Niemiec musiałaby się zarejestrować w Niemczech i rozliczyć VAT z niemieckim fiskusem.

Procedura jednej rejestracji w państwie dostawcy jest już stosowana w przypadku usług telekomunikacyjnych, nadawczych lub elektronicznych na rzecz osób prywatnych z innych krajów UE (tzw. Mini One Stop Shop) i według Komisji dobrze się sprawdza. KE szacuje, że nowy, powszechny  system mógłby ograniczyć poziom nadużyć w VAT na obszarze całej Unii Europejskiej o 83 proc. Dokładną propozycję legislacyjną Komisja przedstawi w 2017 r. Najtrudniejszym elementem modelu promowanego przez KE jest kwestia współpracy miedzy organami podatkowymi różnych państw członkowskich, a konkretniej - brak zaufania państw członkowskich z północy Europy do skuteczności administracji skarbowej i organów ściągania państw południa.

Nie czekając na propozycję Komisji, poszczególne państwa członkowskie wprowadziły cały szereg mechanizmów walki z nadużyciami VAT, np. podział płatności (split payment) w Czechach, we Włoszech i w Grecji, czy centralny rejestr faktur w Portugalii. Według KE, jednym z najskuteczniejszych sposobów walki z wyłudzaniami VAT jest tzw. odwrotne obciążenie, czyli dostawca lub usługodawca wystawia fakturę o wartości netto, a VAT jest naliczany przez nabywcę usługi lub towaru (w transakcjach B2B). Mechanizm odwrotnego odciążenia można wprowadzić dla dostawy prac budowlanych, obrotu zużytymi materiałami, odpadami i nieruchomościami.

Tomasz Michalik zakończył swoją prezentację zauważając, że rok 2017 będzie kluczowy dla procesu wprowadzania zmian w mechanizmach walki z nadużyciami w zakresie rozliczeń VAT na poziomie unijnym. Okaże się również, czy VAT w takim kształcie, jaki znamy obecnie, przetrwa te zmiany.

Bitwa może i wygrana, ale wojna jeszcze trwa. Co zrobić, żeby luka w VAT dalej się zmniejszała ?

Tomasz Kassel, partner w PwC, rozpoczął swoje wystąpienie od stwierdzenia, że aby skutecznie zlikwidować problem, trzeba by usunąć sam podatek VAT, na co obecnie UE nie może sobie pozwolić. Wobec tego KE oraz poszczególne kraje podejmują działania uszczelniające pobór VAT i przynoszą one pewne rezultaty. Według prognoz PwC na rok 2016, luka podatkowa VAT, na którą składają się wyłudzenia oraz szara strefa, zmniejszy się z 2,8 proc. PKB w 2015 roku do 2,5 proc. w roku 2016. Jako przyczyny zmniejszenia się luki Kassel wymienił wprowadzenie pakietu paliwowego oraz Jednolitego Pliku Kontrolnego (JPK), a także większą liczbę kontroli podatkowych (chociaż – jak zauważył - kontrole te są często wymierzone w niewłaściwe podmioty). Obecnie trwają dyskusje nad wprowadzeniem – na wzór Węgier – pakietu przewozowego mającego na celu dalszą walkę z nieprawidłowościami na rynku paliw. Według Kassela pakiet ten może przyczynić się do zmniejszenia liczby wyłudzeń VAT.

Dla przestępców podatkowych towarem jest VAT, a właściwy towar, którym obracają oszuści, jest nieistotny, i często się zmienia, w reakcji na wprowadzane uszczelnienia oraz działalność organów ścigania. Tomasz Kassel na przykładach zaprezentował przerzucanie się oszustów z branży na branżę, z towaru na inny towar.  Wyłudzenia VAT-u w Polsce obywają się aktualnie przy wywozie układów scalonych oraz części i akcesoriów do aparatów cyfrowych do Niemiec. PwC na podstawie danych ze statystyk handlu zagranicznego „rejestruje” takie aktualnie wykorzystywane przez oszustów VAT towary i branże, i wyniki tych obserwacji powinny być wskazówką dla fiskusa i  organów ścigania.

Aby luka w VAT zmniejszała się, należy usprawnić działania analityczne, zacieśnić współpracę międzynarodową w obrębie regionu, a także kontynuować i intensyfikować dialog pomiędzy administracją skarbową i biznesem, który często ma ważne dla fiskusa informacje. Dobrym rozwiązaniem byłoby stworzenie specjalistycznej jednostki do walki z wyłudzeniami na wzór włoskiej Guardia di Finanza. Obecnie oszustwami VAT zajmuje się w Polsce kilka organów, których prace często nie są skoordynowane.

Problemy organów ścigania w wykrywaniu i zwalczaniu przestępczości związanej z wyłudzeniami VAT

Piotr Laskowski z Delegatury ABW w Bydgoszczy opowiedział, jak walka z wyłudzeniami VAT wygląda z perspektywy praktyka. Przestępczość związana z oszustwami VAT osiągnęła ogromny rozmiar, jest świetnie zorganizowana i międzynarodowa. Jednym z wyzwań związanych ze skalą wyłudzeń jest prawidłowa kwalifikacja przestępstw. Obowiązują dwie ustawy karne: Kodeks Karny oraz Kodeks Karny Skarbowy. Kodeks Karny Skarbowy przewiduje bardzo łagodne kary za oszustwa podatkowe, w związku z czym zorganizowane grupy przestępcze organizują tego typu wyłudzenia. Według Piotra Laskowskiego, aby skutecznie walczyć z przestępstwami VAT, Kodeks Karny Skarbowy powinien być zlikwidowany lub tak zmieniony, by uwzględniać społeczną szkodliwość przestępstw skarbowych.

Innym problemem jest brak koordynacji pomiędzy instytucjami ścigającymi oszustwa VAT. Podobnie jak Tomasz Kassel, Piotr Laskowski pozytywnie odniósł się do powołania w ramach administracji skarbowej policji skarbowej wyspecjalizowanej w prowadzeniu postępowań przygotowawczych dotyczących przestępstw podatkowych. Ekspert ABW zaproponował także przesunięcie ciężaru w walce z oszustwami podatkowymi z działań procesowych na etap przedprocesowy, czyli czynności operacyjno-rozpoznawcze.

Po wystąpieniach prelegentów miała miejsce ożywiona dyskusja z gośćmi seminarium. Dyskutowano między innymi o konstrukcji podatku VAT, zasadności przejścia na tzw. sales tax istniejący w Stanach Zjednoczonych, a także o trudnościach związanych z obliczaniem rzeczywistej wysokości wyłudzeń VAT.

Obejrzyj seminarium na Bankier.tv