Drugie spotkanie ekspercko-konsultacyjne „O godnej pracy migrantów i uchodźców w województwie dolnośląskim”

W dniu 14 kwietnia br. w ramach projektu MIGRIGHT odbyło się spotkanie ekspercko-konsultacyjne dotyczące problematyki godnej pracy migrantów i uchodźców w województwie dolnośląskim. Było to drugie z trzech spotkań o charakterze regionalnym, których celem jest pogłębienie wiedzy uczestników dialogu społecznego na temat zagadnienia pracy cudzoziemców w Polsce, a także wymiana opinii, doświadczeń, dobrych praktyk oraz rekomendacji i propozycji zmian w zakresie poprawy warunków pracy migrantów
i uchodźców.

W spotkaniu, zorganizowanym w formule zdalnej, wzięli udział przedstawiciele partnerów społecznych z Dolnego Śląska, w tym reprezentanci pracodawców, organizacji pracodawców, organizacji związkowych zawodowych, administracji państwowej, samorządowej oraz organizacji pozarządowych. W części wprowadzającej Wojewoda Dolnośląski nawiązał do głównych wyzwań związanych z zatrudnieniem i pracą cudzoziemców w regionie, a ekspertka CASE przedstawiła krótką charakterystykę i profil migrantów zarobkowych na dolnośląskim rynku pracy.

W trakcie trzech sesji spotkania uczestnicy poruszyli różnorodne problemy i wyzwania związane z zabezpieczeniem praw pracowniczych i socjalnych migrantów występujące na poziomie centralnym jak i regionalnym. Przedstawicielka Ministerstwa Rozwoju, Pracy
i Technologii zauważyła, że pomimo negatywnych skutków pandemii w sferze gospodarczej, popyt na pracę cudzoziemców nadal jest bardzo wysoki (w 2013 cudzoziemcy stanowili 1% populacji w Polsce, a w 2021 już 6%). Wzrasta zapotrzebowanie na pracowników wysokokwalifikowanych np. w budownictwie, sektorze IT, zawodach opiekuńczych na lekarzy, pielęgniarki, położne. W tym kontekście przedstawiciel Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy wskazał na zasadność opracowania procedur uproszczonych dotyczących uznawania kwalifikacji dla tych grup zawodowych, na które jest największe zapotrzebowanie (np. pielęgniarek, położnych). Obserwuje się stopniowy wzrost migracji o charakterze średnio i długoterminowym, co wiąże się z koniecznością opracowania polityki integracyjnej dla cudzoziemców.

W związku z licznymi wyzwaniami MRPiT planuje reformę systemu zatrudniania cudzoziemców. Miałaby ona na celu, po pierwsze, zmniejszenie biurokracji i usprawnienie procedur związanych z legalizacją pobytu i pracy cudzoziemców (np. poprzez ustanowienie jednej instytucji odpowiedzialnej za sprawy związane z praca cudzoziemców oraz pełną cyfryzację systemu przyjmowania i obsługiwania wniosków dot. pobytu i pracy), a po drugie skuteczniejsze przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom na rynku pracy tj. dumping płacowy, nielegalne zatrudnienie, w tym cudzoziemców, eliminacja nieuczciwych pośredników pracy. Do pilnej potrzeby reformy systemu zatrudniania cudzoziemców nawiązali także przedstawiciele organizacji pozarządowych uczestniczących w spotkaniu (Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Fundacja Ukraina, Stowarzyszenie na Rzecz Integracji Społeczeństwa Wielokulturowego „Nomada”). Zgodnie z ich rekomendacjami należałoby zaprojektować system od nowa, tak aby był bardziej nowoczesny, elastyczny i odpowiadał na bieżącą sytuację migracyjną oraz potrzeby polskiego rynku pracy na poziomie centralnym i regionalnym. Wśród najważniejszych zaleceń warto wymienić postulat rozdzielenia powiązania pracownika-migranta z konkretnym pracodawcą (obecnie wszystkie rodzaje zezwoleń na pracę są wydawane do pracy u określonego pracodawcy), które może przyczyniać się do wielu naruszeń praw migrantów. Zmiana pracodawcy, a nawet najmniejsze zmiany warunków pracy określone w zezwoleniu powodują konieczność wszczynania kolejnych postepowań administracyjnych i tym samym w konsekwencji prowadzą do  zwiększenia się skali problemu przewlekłości postępowań administracyjnych dot. zatrudniania cudzoziemców.  Większość uczestników spotkania z woj. dolnośląskiego potwierdziło, że przedłużające się postępowania w zakresie legalizacji pobytu i pracy cudzoziemców stanowią jeden z głównych problemów migrantów i pracodawców w regionie. To z kolei może rodzic inne negatywne zjawiska jak nielegalne powierzanie pracy cudzoziemcom i w rezultacie brak ochrony prawnej migrantów.

Przedstawicielka Okręgowego Inspektoratu Pracy we Wrocławiu wskazała na wiele powtarzających się z roku na rok problemów w obszarze zatrudniania cudzoziemców, w tym wzrost skali nielegalnego wykonywania pracy w regionie.  Do największych wyzwań zaliczyła potrzebę lepszego uregulowania działalności i kontroli agencji zatrudnienia i pracy tymczasowej, w szczególności chodzi o tzw. wirtualne biura (rejestrowane przez spółki pod adresami wirtualnymi, często przez samych cudzoziemców, którzy nie przebywają w Polsce i nie ma z nimi możliwości bezpośredniego kontaktu). Wśród innych problemów wymieniła pozorne zatrudniania cudzoziemców w ramach procedury uproszczonej oraz naruszenia wynikające z nielegalnego delegowania pracowników cudzoziemskich do pracy w innych państwach UE. Przedstawiciele organizacji pozarządowych rekomendowali dofinansowanie działalności Państwowej Inspekcji Pracy (przedstawicielka OIP wspominała o braku funduszy na zapewnienie tłumaczy w celu bezpośredniego kontaktu z cudzoziemcami), rozdzielenie funkcji kontrolnych i doradczych  PIP oraz zniesienie obowiązku informowania Straży Granicznej o ujawnionym fakcie nielegalnego wykonywania pracy przez cudzoziemca lub wprowadzenia takiego rozwiązania, aby tylko pracodawca ponosił odpowiedzialność, w szczególności gdy jest on wyłącznie winny (np. wprowadził cudzoziemca w błąd, w przypadku pracy przymusowej).

Na spotkaniu zostały poruszone zagadnienia odnoszące się do godnej pracy migrantów i uchodźców takie jak praca przymusowa, dyskryminacja oraz związana z tym potrzeba zwiększenia społecznej odpowiedzialności pracodawców. Przedstawicielka Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej zapoznała uczestników spotkania z działalnością Grupy Roboczej ds. Relacji z Osobami Świadczącymi Pracę działającej w ramach interdyscyplinarnego Zespołu ds. Zrównoważonego Rozwoju i Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw, stanowiącego otwarte forum dialogu społecznego (70-80 organizacji, 100 ekspertów). Głównymi efektami prac Grupy było wypracowanie definicji pracy przymusowej oraz poradnika stanowiącego narzędzie do identyfikacji i przeciwdziałaniu zjawisku pracy przymusowej. Założycielka Polskiego Instytutu Praw Człowieka i Biznesu, będąca koordynatorką prac ww. Grupy, podkreśliła, że każdy pracodawca jest zobowiązany do  zachowania należytej staranności czyli oceny, czy działalność jego firmy może generować ryzyko wystąpienia zjawiska pracy przymusowej (np. w związku z korzystaniem z usług niesprawdzonych i nieuczciwych podwykonawców czy agencji zatrudnienia/pracy tymczasowej). W celu zwiększenia świadomości migrantów, pracodawców oraz innych podmiotów zaangażowanych w tematykę zaleca się opracowanie  materiałów informacyjnych na poziomie centralnym, które mogły by zostać umieszczone np. na stronie MRPiT. Podobny postulat opracowania ujednoliconych i kompleksowych materiałów informacyjnych dla migrantów, które byłyby “dystrybuowane” na szczeblu centralnym zgłosili inni uczestnicy spotkania, w tym przedstawicielka Urzędu Gminy Wrocław.

Reprezentanci organizacji społecznych postulowali także potrzebę zwiększenia świadomości i wiedzy pracodawców w zakresie zjawiska dyskryminacji np. poprzez organizowanie warsztatów w zakresie identyfikacji i przeciwdziałania dyskryminacji. Praktyki dyskryminacyjne wobec migrantów są stosowane nie tylko w zakresie wysokości wynagrodzenia, ale także w zakresie dostępu do szkoleń czy awansu zawodowego (często jako przejawy dyskryminacji pośredniej). Przedstawiciel organizacji związkowej działającej w jednej z firm zatrudniających dużą liczbę migrantów zarobkowych zauważył, że w większych firmach, tam gdzie działają związki zawodowe, pracownicy cudzoziemscy są traktowani na równych zasadach z pracownikami polskimi w zakresie wszystkich aspektów warunków pracy (wynagrodzeń, czasu pracy, urlopów itp.). Największe naruszenia praw migrantów mają miejsce w małych przedsiębiorstwach, bez reprezentacji związkowej lub gdy migranci są zatrudniani za pośrednictwem agencji pracy tymczasowej lub na zasadzie outsourcingu.

W związku z tendencją wzrostową liczby cudzoziemców na polskim i dolnośląskim rynku pracy wielu uczestników spotkania zwracało uwagę na konieczność stworzenia oferty integracyjnej dla migrantów zarobkowych i ich rodzin. Jak podkreśliła jedna z przedstawicielek organizacji pozarządowych integracja powinna być rozumiana jako proces dwustronny, zachodzący między migrantami a społecznością przyjmującą i polegający na wzajemnym poznawaniu i rozumieniu potrzeb i obowiązków każdej ze stron. Według przedstawiciela agencji pracy tymczasowej z Wrocławia  działania integracyjne powinny w szczególności obejmować migrantów pochodzących z odległych krajów, nieznających języka polskiego lub wyznających inną religię (np. z krajów azjatyckich, muzułmanów).  

W kontekście integracji pojawiło się pytanie kto powinien ponosić koszty finansowe integracji migrantów zarobkowych na rynku pracy (np. koszty tłumaczeń dokumentacji cudzoziemców, kursów j. polskiego, warsztatów dla migrantów w zakresie różnych aspektów życia i pracy w Polsce, warsztaty dla współpracowników i pracodawców z zakresu wrażliwości kulturowej, dyskryminacji czy pracy przymusowej). Przedstawiciele organizacji społecznych uważają, że pracodawcy powinni pokrywać większość kosztów związanych z integracją cudzoziemców, ponieważ to oni w największym stopniu korzystają z efektów pracy migrantów. Z kolei przedstawiciel strony pracodawców wyraził opinię, że pracodawcy nie powinni ponosić wyłącznych kosztów integracji cudzoziemców, a być jednym z partnerów w tym procesie. Organizacje pozarządowe oraz władze samorządowe powinny wspierać pracodawców i wpływać na rząd, aby zapewnił warunki dla integracji cudzoziemców.  

Uczestnicy spotkania byli zgodni, co do tego, że w dialog społeczny (obywatelski) należy włączać samych migrantów zrzeszonych w organizacjach społecznych tj. we wszelkie formy współpracy, inicjatywy i konsultacje dotyczące sytuacji cudzoziemców na rynku pracy, tak aby mieli możliwość przedstawienia swoich opinii, potrzeb i propozycji rozwiązań w sprawach, które ich bezpośrednio dotyczą. Pełnomocnik Prezydenta Miasta Wrocławia ds. Mieszkańców Pochodzenia Ukraińskiego zaproponowała rozważenie możliwości zapraszania przedstawicieli organizacji migranckich do udziału w pracach Wojewódzkiej Rady Dialogu Społecznego Województwa Dolnośląskiego w zakresie dotyczącym problematyki cudzoziemców na rynku pracy.

II Spotkanie ekspercko-konsultacyjne zostało zorganizowane w ramach projektu „MIGRIGHT: Wzmocnienie dialogu społecznego na rzecz godnej pracy migrantów i uchodźców w Polsce”. Liderem projektu jest Federacja Przedsiębiorców Polskich, a partnerami Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych i NHO. Projekt MIGRIGHT realizowany jest poprzez Fundusze Norweskie 2014-2021, w ramach programu „Dialog Społeczny – Godna Praca”.