Ćwierć wieku ukraińskich reform: za mało, za późno i zbyt wolno - nowy Zeszyt mBank-CASE
Niniejsze opracowanie ma na celu opisać główne zmiany, jakie zaszły w ukraińskiej gospodarce od momentu uzyskania niepodległości w 1991 roku, równocześnie zwracając uwagę na rozwój produkcji i ścieżki reform gospodarczych. Dobrze znanym faktem jest, iż gospodarka Ukrainy funkcjonowała bardzo słabo, a proces jej reformowania przebiegał dość powoli, znacznie wolniej niż w większości krajów Europy Środkowej i państw Bałtyckich, a nawet niektórych krajów byłego Związku Radzieckiego. Problematyczną i kontrowersyjną kwestią jest próba wskazania wyjaśnienia, dlaczego tak się stało. W tym przypadku związek przyczynowy powiązany jest z dwoma relacjami: zależnością między wydajnością gospodarki i tempem reform, oraz czynnikami będącymi przyczyną wolnego tempa reform. Najważniejszym celem niniejszej pracy jest natomiast wykazanie oraz udowodnienie, że słabe wyniki gospodarcze są przede wszystkim wynikiem późnego rozpoczęcia procesu reform oraz ich wolnego tempa. Jest ona jednak jedynie wstępem do pełnej analizy przyczyn opieszałości we wprowadzaniu zmian oraz propozycja sposobów zastosowania metod ekonometrycznych do zbadania tego problemu w przyszłości.
Początek i koniec omawianej historii są bardzo zgrabnie ze sobą powiązane. Począwszy od listopada 2013 r., prosty fakt natury gospodarczej zaczął odgrywać ogromną rolę w procesie formułowania żądań ulicy. Stało się bowiem powszechnie wiadomym, że choć pod koniec okresu sowieckiego standard życia w Polsce i na Ukrainie był mniej więcej taki sam, to już w 2013 r. PKB Polski było ok. trzy razy większe. W oczach ogółu społeczeństwa winne takiemu stanu rzeczy były znaczące opóźnienia we wprowadzaniu reform, ograniczona integracja z UE oraz nadmierne poleganie na Rosji, zarówno jako dostawcy energii, jak i głównym rynku eksportowym - w niniejszej pracy udowodnione zostanie, że powyższe rozumowanie jest poprawne. Dla tych, którzy na ulicach domagali się dymisji prezydenta Janukowycza, swobód demokratycznych i zbliżenia z UE, wspomniane wyżej porównanie pomiędzy PKB Ukrainy i Polski symbolizuje wszystko, co poszło nie tak od momentu uzyskania niezależności. Polska rzeczywistość była już wtedy dobrze znana wielu ukraińskim turystom i pracownikom sezonowym. Uważano, że Ukraina pozostaje pod względem gospodarczym w tyle, ponieważ Polska wcześnie przeprowadziła terapię szokową oraz została członkiem Unii Europejskiej. Takie poglądy różniły się znacznie od tych wyznawanych przez wcześniejsze pokolenia, które w dużej mierze zaufały wyjaśnieniom przedstawianym przez wczesnych Ukraińskich przywódców takich jak Krawczuk, którzy twierdzili, że problemy ekonomiczne Ukrainy były spowodowane przez zbyt szybko przeprowadzoną tzn. terapię szokową. W pracy przedstawione są krótko dowody na to, iż w rzeczywistości jest dokładnie na odwrót: olbrzymie koszty gospodarcze i społeczne były wynikiem reform przeprowadzonych za późno, zbyt wolno, i w niedostatecznym stopniu.
W celu udowodnienia swojej tezy, autor wprowadził rodzaj funkcji produkcji, gdzie „nakładem” są zmiany przepisów mające na celu przejście od socjalistycznej gospodarki centralnie planowanej do kapitalistycznej gospodarki liniowej, a „wynikami” — wydajność, wzrost produkcji, otwarcie na rynki światowe, a także poprawa jakości życia. Zdaniem prof. Havrylyshyna, o ile dla intelektualistów i dysydentów transformacja miała przynieść wzniosłe wartości, takie jak wolność, demokracja czy prawa człowieka, przeciętny obywatel zainteresowany był przede wszystkim osiągnięciem poziomu życia i statusu materialnego takiego, jak na „Zachodzie”. Dlatego też przy próbie oceny, czy transformacja odniosła sukces czy nie, należy brać pod uwagę miary takie jak PKB per capita czy wskaźnik rozwoju społecznego (HDI), które pokazują sposób dystrybucji dochodów oraz poziom konsumpcji materialnej.
W pracy autor, przy użyciu kilku wskaźników postępu reform rynkowych na Ukrainie oraz jej ekonomii politycznej, omawia wspomniane wyżej „nakłady”. Celem ukazania szerszego kontekstu, krótko omawia także historię przemian demokratycznych. W rozdziale trzecim opisuje natomiast rzeczywiste osiągnięcia oraz wyniki ekonomiczne i społeczne. W tym miejscu przytaczane również są dla naświetlenia problemu historie związane z ekonomią polityczną. Rozdział czwarty zawiera wstępną, orientacyjną analizę ilościową związku przyczynowego, dowodzącą iż spowolniony rozwój gospodarczy spowodowany jest opóźnieniami w rozpoczęciu procesu reform oraz ich powolnym wdrażaniem, którego tempo nigdy nie osiągnęło tego podtrzymywanego przez liderów transformacji. W rozdziale piątym znajduje się podsumowanie najważniejszych wniosków, a także sugestie co do kierunku dalszych badań.
Treść Zeszytu została po raz pierwszy zaprezentowana przez Oleha Havrylyshyna podczas 135. Seminarium mBank-CASE: "Ćwierć wieku ukraińskich reform: za mało, za późno i zbyt wolno".
*Seminaria mBank-CASE są kontynuacją Seminariów PBR-CASE i - od 1998 roku - Seminariów BRE Bank–CASE.
**Nie przegap kolejnych Seminariów mBank-CASE - już dziś zapisz się na nasz newsletter i śledź nas na twitterze i facebooku !
