CASE: O ponad 12 tys. zł wzrósłby kapitał dochodowy pracownika, gdyby poziom praworządności w Polsce zwiększył się z obecnego do historycznego maksimum

Zmiana poziomu praworządności w Polsce z obecnego do historycznie najwyższego (tj. 0,964[1] obserwowanego w latach 2009‑2010) skutkowałaby wzrostem kapitału dochodowego w przeliczeniu na pracownika w wysokości dodatkowych 12 100 zł (3 216 USD).  Oznacza to, że gdybyśmy porównali dwie osoby zatrudnione na tym samym stanowisku, których wynagrodzenia rosłyby tak samo w ciągu ich całego życia, pracownik zatrudniony w kraju o wyższym poziomie praworządności miałby o ponad 12 tys. zł więcej kapitału, niż ten pracujący w kraju o niższym poziomem praworządności. Z kolei gdyby poziom praworządności w Polsce spadł z obecnego do najniższego obserwowanego poziomu, tj. do około 0,61 w 1986 r., to na pracownika przypadłoby w konsekwencji o 42 290 zł (11 240 USD) kapitału mniej – wynika z najnowszego raportu „Norma praworządności i jej oddziaływanie społeczne jako czynniki rozwoju gospodarczego. Analiza porównawcza Niemiec i Polski”, przygotowanego przez CASE – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych i Europejską Akademię Berlin (EAB).

Analogiczne badanie przeprowadziliśmy dla Niemiec. Wynika z niego, że  wzrost z obecnego poziomu praworządności, tj. 0,989, do historycznego maksimum (0,994  w 2012 r.) przyniósłby przyrost kapitału w wysokości 4 489 zł (1 190 USD) na pracownika. Gdyby natomiast poziom praworządności w Niemczech spadł do tego, który dziś obserwujemy w Polsce, kapitał w przeliczeniu na pracownika obniżyłby się o  29 760 zł (7 911 USD).

W modelu tłumaczącym poziom praworządności uwzględniliśmy szereg zmiennych politycznych i makroekonomicznych. W pierwszej grupie uwzględniliśmy m.in. koncentrację polityczną, członkostwo kraju w organizacjach międzynarodowych i liczbę kryzysów politycznych w ostatnich latach. W drugiej – m.in. udział eksportu w PKB oraz inflację. Ze względu na dostępność danych, w przypadku Polski obecny poziom oznacza rok 2019, a w przypadku Niemiec – rok 2018.

- Z naszej analizy wynika, że decyzje wpływające na praworządność mają długofalowe konsekwencje dla kraju oraz że niższy poziom praworządności może ostatecznie skutkować znacznie niższymi poziomami inwestycji, a tym samym rozwoju. Istotny jest efekt domina, jaki pociąga za sobą niski poziom praworządności. Efekt ten jest nie tylko znaczący, ale i natychmiastowy: szczególnie silny w ciągu dwóch pierwszych latach referencyjnych, a mniej odczuwalny począwszy od trzeciego roku naszego horyzontu czasowego – mówi Krzysztof Głowacki, ekspert CASE i współautor raportu. 

Metodologia badania obejmowała analizę prawną, badania ekonometryczne oraz empiryczne badania socjologiczne. W trakcie tych ostatnich, w okresie czerwiec-lipiec 2020 r., przebadaliśmy łącznie 800 przedsiębiorców (400 w Niemczech i 400 w Polsce) reprezentujących małe i duże przedsiębiorstwa. Ponadto przeprowadziliśmy wywiady pogłębione z 12 przedstawicielami małych i dużych przedsiębiorstw w obu krajach na temat różnych aspektów praworządności w życiu gospodarczym w ich kraju. 

Z badań socjologicznych wynika, że wiele polskich firm traktuje praworządność przede wszystkim jako obowiązek przestrzegania przepisów prawa. Natomiast niemieckie firmy w większym stopniu postrzegają ją natomiast jako instrument strukturyzujący życie gospodarcze w sposób minimalizujący koszty transakcyjne, zwiększający przewidywalność i pozwalający na skutecznie planowanie działań biznesowych. „Pewność i stabilność prawa” oraz „niezawisłość sądownictwa” zostały wybrane przez większość uczestników badania, niezależnie od kraju i rozmiaru przedsiębiorstwa, jako czynniki o najważniejszym znaczeniu dla prowadzenia działalności gospodarczej. Różnice pomiędzy krajami zaobserwowaliśmy m.in. w odpowiedziach na pytanie: Wyobraź sobie, że Twoja firma ma powództwo prawne przeciwko innej firmie w sądzie. Jakie czynniki Twoim zdaniem mają wpływ na to, kto wygra sprawę w sądzie? Aż  35,5% przedstawicieli małych firm w Polsce uznało, że „tożsamość oponenta” i „kontakty w świecie biznesu” mają wpływ na wygranie sprawy (dla niemieckich przedsiębiorców było to 27,8% ). Dla niemieckich przedsiębiorców ważniejsze niż dla polskich było z kolei m.in. meritum sprawy (53,8% – niemieckie małe firmy, 24,5% – polskie) oraz sędzia ją prowadzący (58% – niemiecki mały biznes, 31% – polski). 

Wykres 1. Wyobraź sobie, że Twoja firma ma powództwo prawne przeciwko innej firmie w sądzie. Jakie czynniki Twoim zdaniem mają wpływ na to, kto wygra sprawę w sądzie?, w %

DE-MB – mały biznes w Niemczech, DE-DB – duży biznes w Niemczech, PL-MB – mały biznes w Polsce, PL-DB – duży biznes w Polsce

Źródło: Raport „Norma praworządności i jej oddziaływanie społeczne jako czynniki rozwoju gospodarczego. Analiza porównawcza Niemiec i Polski”

Celem multidyscyplinarnego studium „Norma praworządności i jej oddziaływanie społeczne jako czynniki rozwoju gospodarczego. Analiza porównawcza Niemiec i Polski" było znalezienie odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób norma praworządności wpływa na wyniki gospodarcze, w tym wzrost gospodarczy i inwestycje, w Niemczech oraz w Polsce. Normę praworządności definiujemy jako zasadę nadrzędności prawa w organizacji społecznej oraz równości wszystkich wobec prawa. Zwracamy przy tym szczególną uwagę na te przejawy praworządności, które są niezbędne dla sprawnego funkcjonowania gospodarki, takie jak pewność prawa, ochrona własności i niezależne sądownictwo.

Pomysłodawcą projektu było CASE. Projekt został przeprowadzany we współpracy z Europejską Akademią Berlin (EAB) i sfinansowany ze środków Polsko‑Niemieckiej Fundacji na Rzecz Nauki oraz środków własnych CASE i EAB.

[1] dane Varieties of Democracy (V-Dem) dostępne na stronie: https://www.v-dem.net/en/.