4. Warsztaty naukowe CASE: Podatki a Europejski Zielony Ład

Tematem przewodnim 4. warsztatów podatkowych była rola podatków i innych instrumentów fiskalnych w European Green Deal oraz pakiecie Fit for 55.

Katastrofa klimatyczna staje się faktem, który coraz trudniej negować. Symptomatyczna jest zmiana podejścia kluczowych instytucji państwa, które jeszcze niedawno kwestionowały szkodliwość i nieopłacalność wydobywania węgla czy jego wpływ jego spalania w domowych kotłach na powstawanie smogu. I choć nadal dla sporej części społeczeństwa kwestie ochrony przyrody mają niewielkie znacznie, to elity polityczne wiedzą już, że tej kwestii nie można ignorować. Tym bardziej, że silny sygnał poszedł z Komisji Europejskiej – najpierw pojawił się European Green Deal, a po otrząśnięciu się z kryzysu pandemicznego, ogłoszono ambitny pakiet Fit for 55. Skala niewiedzy społecznej co do zawartości tych programów, narzędzi ich wprowadzania oraz społecznych konsekwencji jest jednak ogromna. To motywowało nas do zajęcia się tym tematem, a w szczególności rolą, którą mogą pełnić instrumenty fiskalne. Jako ekonomiści, powinniśmy się starać, by niezbędne do ratowania klimatu cele osiągnąć przy jak najniższych kosztach.

Po otwarciu seminarium przez dziekana Wydziału Ekonomii i Zarządzania, Martina Dahla, głos zabrał wiceprezes CASE, Jan Hagemejer, a część oficjalną zakończyła wypowiedź dyrektora Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej, Witolda Naturskiego.

Część merytoryczną rozpoczęło wystąpienie dr J. Nenemana, który pokazał jaką rolę mogą pełnić podatki w internalizacji ujemnych efektów zewnętrznych. Podatki w tej funkcji nazywana są podatkami Pigou i ich celem nie jest gromadzenie środków finansowych, ale wysyłanie sygnałów cenowych, tak by konsumenci i producenci uwzględniali w swych decyzjach pełny społeczny koszt produkcji i konsumpcji dóbr i usług. Pokazał on też strukturę kosztów społecznych używania samochodów i odniósł do wysokości akcyzy, która nie pokrywa ich nawet w połowie.

Następnie dr hab. Michał Ptak pokazał instrumenty fiskalne stosowane w Polsce oraz w innych krajach UE. Na uwagę zasługuje fakt niskiego opodatkowania paliw – znaczne niższego niż nawet dość ostrożne szacunki kosztów emisji dwutlenku węgla zaproponowane przez Nordhausa. Na tym tyle widać wysokie, a w niektórych przypadkach bardzo wysokie opodatkowanie energii oraz jej nośników w krajach skandynawskich.

Kolejny mówca, dr Piotr Lewandowski zaprezentował wyniki analiz oparte o model makroekonomiczny, w którym rozważano 3 różne scenariusze kompensacji opodatkowania emisji dwutlenku węgla: rekompensata, rekompensata połączona z kwotowym zwrotem podatku oraz przeznaczenie dochodów z opodatkowania emisji dwutlenku węgla na obniżenie kosztu pracy, zgodnie z tak zwaną koncepcją podwójnej dywidendy. Ten ostatni sposób wiązał się z najmniejszym spadkiem PKB, ale miał też najwyższe niekorzystne konsekwencje redystrybucyjne. To ważny głos w dyskusji jak zminimalizować społeczne koszty ograniczania emisji dwutlenku węgla.

Tę część seminarium zakończyło wystąpienie Roberta Jeszke, który omówił główne elementy pakietu Fit for 55 oraz pokazał, jak wpłyną one na europejski system handlu pozwoleniami na emisję (ETS). W tym kontekście istotna jest propozycja rozszerzenia tego systemu na transport oraz mieszkalnictwo. Końcowa część wystąpienia poświęcona była granicznemu mechanizmowi korekcyjnemu, czyli podatkowi granicznemu od importu wybranych towarów z dużym śladem węglowym.

Po przerwie dr Maciej Grabowski omówił kwestię zielonego budżetu w Polsce. Po pokazaniu ograniczeń co do źródeł danych, zaprezentował on szacunkowe nakłady publiczne, które można traktować jako „zielone” i dokonał ich agregacji.

Duże zainteresowanie uczestników wzbudził panel dyskusyjne prowadzony przez redaktora Rafała Zasunia z portalu Wysokie Napięcie.  Na początku dr Karolina Tetłak zwróciła uwagę na poważne problemy proceduralne związane z wprowadzaniem proponowanych rozwiązań, w tym w szczególności na konieczność uzyskania jednomyślności przy podejmowaniu kluczowych decyzji dotyczących narzędzi fiskalnych. W jej opinii tempo proponowanych zmian jest zbyt szybkie i w niewystarczający sposób uwzględnia koszty społeczne. Następnie debata skoncentrowała się na transporcie samochodowym i wyzwaniom, które pakiet Fit for 55 stawia przed branżą motoryzacyjną. Do wyzwań tych odniósł się Jakub Faryś, zwracając też uwagę na duże niebezpieczeństwo napływu starych spalinowych pojazdów z elektryfikującej się Europy Zachodniej. Pozytywnie do elektryfikacji odniósł się Marcin Korolec, który zauważył, że w szerszym kontekście proponowane w pakiecie zmiany mogą istotnie przyczynić się zwiększenia innowacyjności gospodarki europejskiej. Paweł Wróbel odniósł się do łączenia sektorów energii, tj. elektryfikacji sektorów transportu i budynków w oparciu o energię z OZE - co oznacza postawienie na samochody elektryczne i pompy ciepła w budynkach. Wskazał on że rolą administracji, także poprzez kształtowanie polityki budżetowej i fiskalnej powinno być zwiększenie szans dla polskich podmiotów gospodarczych by rozwijać się w sektorach przyszłości, a obywatelom umożliwić by beneficjentami zmian nie byli tylko najbardziej zaradni, ci których stać finansowo i mentalnie na podjęcie decyzji o inwestycjach, które pozwolą obniżyć rachunki za energię elektryczną, ciepło i transport - co już teraz można realizować dzięki fotowoltaice która dostarcza zielony prąd dla pompy ciepła i dla samochodu elektrycznego. Paweł Różycki zwrócił uwagę na wiele trudnych czy wręcz kontrowersyjnych propozycji zawartych w omawianym pakiecie. Jednak, podobnie jak większość panelistów z optymizmem patrzył na środowiskowe konsekwencje polityki klimatycznej UE.

W ostatniej części seminarium głos zabrał wiceminister Adam Guiborge – Czetwertyński, który skupił się niektórych aspektach granicznego mechanizmu wyrównawczego. Odpowiadając na pytania uczestników starał się rozwiać obawy co do niekorzystnych konsekwencji tego rozwiązania i prób jego obchodzenia.

Jarek Neneman - prowadzący seminarium w podsumowaniu zwrócił uwagę na niskie społeczne zrozumienie konieczności uwzględniania pełnych kosztów środowiskowych. Ograniczenie spożycia mięsa czy indywidualnego korzystania z samochodów (szczególnie w miastach), co dokonać ma się poprzez urealnienie cen, nie wynika z żadnej ideologii, jak odbierają to niektórzy. Kluczem do sukcesu jest więc budowanie świadomości z jednej strony konieczności zmian, a z drugiej tłumaczenie racjonalności stosowania poszczególnych narzędzi.

W trakcie drugiego dnia warsztatów, który odbył się 26 października, dyskutowano on-line nad czterema nadesłanymi referatami:

1. Adam Kędrzyński, Uniwersytet Łódzki, „Nadzwyczajne podatki majątkowe – właściwa odpowiedź na „popandemiczne” problemy fiskalne? Argumentów kilka z zakresu dziedziny historii gospodarczej”.
2. Paweł Strawiński, Uniwersytet Warszawski, „Szacowanie luki CIT dla Polski 2012-2014 metoda od dołu do góry”.
3. Maria Urban, Uczelnia Łazarskiego, „Wpływ z podatku od towarów i usług w kontekście zmienności przepisów ustawy o VAT”.
4. Anna Białek-Jaworska, Uniwersytet Warszawski; Arkadiusz Bernal, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, “Effects of non-deductible costs of unpaid liabilities on the days payable outstanding”.