Po co nam samozatrudnieni? Refleksje ekonomiczne, głównie podatkowe
Od wielu lat słyszymy o potrzebie innowacyjności i przedsiębiorczości. W Polsce kolejne rządy deklarują wspieranie przedsiębiorców i rozszerzają katalog przywilejów, głównie podatkowo-składkowych. Niejednokrotnie w dyskusjach stawia się znak równości między samozatrudnionymi a przedsiębiorcami. W niniejszym opracowaniu poszukujemy odpowiedzi na pytania: kim są zatem samozatrudnieni? Czy rzeczywiście są przedsiębiorcami? Czy należy wspierać ich działalność? No i wreszcie fundamentalne pytanie: jaki pożytek ma gospodarka z samozatrudnionych?
W opracowaniu zwracamy uwagę, że różnice w stopach samozatrudnienia między krajami mogą wynikać z różnic w opodatkowywaniu pracy świadczonej przez samozatrudnionych i pracowników etatowych. W głównej części pracy, korzystając z możliwości podatkowo-zasiłkowego modelu mikrosymulacyjnego EUROMOD, pokazujemy, że w Europie nie ma jednego modelu opodatkowania pracy prowadzonej jako własna działalność gospodarcza. W większości badanych systemów składkowo-podatkowych opłacalność zatrudnienia bądź samozatrudnienia zmienia się wraz ze zmianą dochodu. Ze względu na regresywność obciążeń samozatrudnionych z reguły zaczyna być ono opłacalne dopiero powyżej określonego poziomu dochodu.
W pierwszej części pracy definiujemy samozatrudnionego jako tego, który prowadzi działalność gospodarczą, a następnie wyróżnimy w tej grupie przedsiębiorców, czyli tych, którzy ponoszą ryzyko i tworzą innowacje. Omawiając wady i zalety samozatrudnienia z perspektywy samozatrudnionego i zatrudniającego, zwracamy uwagę, że korzyści – w tym systemowe (podatkowo-składkowe) – dominują nad wadami. Szerzej omawiamy też opodatkowanie samozatrudnionych podatkiem dochodowym. W drugiej części przedstawiamy zmiany wartości stóp samozatrudnienia w perspektywie ostatnich 25 lat. Korzystamy tu z danych Banku Światowego oraz jednostkowych danych z Europejskiego badania warunków życia ludności (EU-SILC). Dzięki nim można zaobserwować, jak zmieniają się powiązania samozatrudnionych z gospodarką – rośnie znaczenie usług świadczonych na rzecz podmiotów gospodarczych. Widać ponadto, że znaczenie samozatrudnienia spada. W Polsce poziom samozatrudnienia (pozarolniczego) jest niski. Dynamika stóp samozatrudnienia wskazuje na drugorzędny wpływ regulacji prawnych na skalę samozatrudnienia. Wydaje się, że czynniki technologiczne i demograficzne mają w tym przypadku dużo ważniejsze znaczenie.
